Starzenie się jest procesem wpływającym na nasze ciała i umysły, dokonującym się w 3 aspektach:
¨ aspekcie biologicznym jako naturalne, nieodwracalne, nasilające się zmiany metabolizmu i fizykochemicznych właściwości komórek doprowadzające do:
§ upośledzenia samoregulacji, adaptacji i regeneracji organizmu
§ zmian morfologicznych i czynnościowych, czyli dotyczących kształtu i funkcji komórek, tkanek i narządów organizmu . Przykładem zaburzenie funkcji komórek odpornościowych (skutek -stany zapalne, zatory, nadciśnienie), a w strukturze międzykomórkowej utrata kolagenu (utrata sprężystości tkanek)
¨ aspekcie. psychicznym – to zmniejszona aktywność psychofizyczna, rzadko nadaktywność - nadwrażliwość
§ komórki nerwowe nie rozmnażające się obumierają lub ulegają uszkodzeniu ( mimo, że nie tracą telomerów)
§ utrata neuroprzekaźników, zwyrodnienia włókienkowe – choroba Alzheimera - jest statystycznie czwartą przyczyną zgonów w USA
¨ aspekcie społecznym - czwarty wiek to stadium życia w którym często następuje utrata autonomii, potrzeba opieki społecznej.
ZŁOTA JESIEŃ NIE ZAWSZE JEST TAKA JAKA SOBIE ZAPLANUJEMY
Maksymalną długość życia ludzkiego – w demografii oznacza graniczna liczba lat, zakres ludzkiego biologicznego istnienia osiągany w optymalnych warunkach (wyłączając jednak rzadkie przypadki).
Przeciętne trwanie życia określa liczba lat, które prawdopodobnie dana osoba przeżyje (obliczane na podstawie danych statystycznych). Stale wzrasta przeciętne dalsze trwanie życia ludzkiego. Nie zawsze ludzie dożywali siedemdziesięciu kilku lat.
W 99,9% czasu istnienia człowieka na ziemi ludzie dożywali średnio 20 lat.
Wg ekspertów WHO: umowny podział grup wiekowych osób starszych wygląda następująco
45 - 59 r.ż. wiek przedstarczy
60 (65)– 74 r.ż. wczesna starość, tzw. młodzi-starzy, trzeci wiek, lata wieku podeszłego
75 – 89 r.ż. wiek starczy, późna starość, tzw. starzy-starzy
powyżej 80 r.ż. starość sędziwa, czwarty wiek
90 lat i powyżej długowieczność
Stulatkowie cieszą się na ogół niezłą kondycją fizyczną i psychiczną – można powiedzieć, że są najlepiej przystosowani, pokonali groźne schorzenia cywilizacyjne, wypracowali za młodu duże rezerwy czynnościowe. Cechuje ich odporność na przewlekłe choroby, niepalenie, uprawianie tzw. sportów życia, racjonalne odżywianie, ogólne powodzenie życiowe.
Aby zasłużyć na miano sędziwej osoby trzeba obecnie osiągnąć przynajmniej 80 lat. Setki dożywa co 10-tysięczny Europejczyk i co 2,5-tysięczna Europejka. Biologiczna granica ludzkiej egzystencji to ok. 120 lat. Jednak wraz z postępem nauki i poprawą warunków ekonomicznych,
„... i ten próg może zostać przekroczony – mówi Daniel Detka, doktorant w Instytucie Biologii Doświadczalnej PAN, która prowadzi badania nad długowiecznością w ramach programu Polscy stulatkowie (UNESCO)”W 2000 roku w Polsce żyło ok. 2000 osób w wieku 100 lat i więcej.
Najstarszą osobą o udokumentowanej metryce była Francuzka Jeanne Calment zmarła w 1997 r. w wieku 122 lat.
Najstarszy człowiek świata (Sky News, 14.08.2005)
Egipcjanin, Mohammed al Wasimy oświadczył że liczy sobie 130 lat, co czyni go najstarszym cżłowiekiem na świecie. Twierdzi iż urodził się w roku 1875. Obecnie mieszka w małej wiosce pod Kairem.
Mohammed al Wasimy późno się ożenił. W wieku 75 lat pojął za żonę 14 letnią Fatimę. Oboje małżonkowie żyją zgodnie od 55 lat. Nigdy nie był w wojsku, czas młodości spędził na "czytaniu i zapamiętywaniu Koranu". Właśnie w tym, oraz w jedzeniu potraw z własnoręcznie wyhodowanych roślin i zwierząt upatruje on przyczynę swojej długowieczności oraz tego, że nigdy nie był u lekarza.
Obecnie najstarszy żyjący człowiek wpisany w Księdze Guinnessa to Rican Emiliano Mercado Del Toro z Puerto Rico. Liczy on sobie 115 lat.
XXI wiek będzie stuleciem ludzi starszych. Nadal będzie się zmniejszała umieralność, zwłaszcza wśród ludzi w średnim wieku. Na półwiecze Polska prawdopodobnie będzie liczyła 36 mln mieszkańców. Prawie co czwarty mieszkaniec naszego kraju będzie emerytem. 50 lat temu średnia długość życia kobiet wynosiła 47,8 lat a mężczyzn 45,1 lat.
W Polsce mężczyźni żyją średnio o 6 lat krócej od kobiet.
Wg prognoz w ciągu ćwierćwiecza długość życia mężczyzn powinna wzrosnąć do 74, a kobiet do 81 lat.
Badania kodu genetycznego
Nie ma obecnie sposobów na całkowite powstrzymanie destrukcyjnych procesów biochemicznych powodujących starzenie, obserwujemy jednak duży postęp w badaniach nad jego istotą.
Najbardziej wiarygodnym sposobem przedstawiającym rolę genów w fakcie długowieczności są badania na bliźniętach (Dania, roczniki 1870-1900). Dane obejmują tylko kilka pokoleń, ale wg jednej z analiz stwierdzono, że na długość życia wpływa ok. 70% ludzkich genów .
Genetyka potwierdziła także, że średnia długość życia wyższa od przeciętnej jest cechą osób mających długowiecznych przodków (pionierskie badania Pearl 1934).
Z pokoleń muszki owocowej , której okres dojrzewania wynosi ok. 5 tygodni łatwo było naukowcom wyselekcjonować i rozmnażać osobniki żyjące najdłużej. W każdym tak dobranym nowym pokoleniu muszki żyły dłużej niż ich przodkowie.
Zaś niewielka mutacja jednego z genów u muszki owocówki powoduje dwukrotne wydłużenie jej życia.
Dzięki inżynierii genetycznej udało się dwukrotnie wydłużyć średni czas życia nicieni.
Dlaczego się starzejemy?
Istnieje kilka teorii wyjaśniających jego przyczyny procesu starzenia się
I. Biologiczne starzenie się organizmu. traktowane jako
A: proces pierwotny jest fizjologiczne, występujące naturalnie. Jego szybkość jest w dużym stopniu uwarunkowana genetycznie. W aspekcie biologicznym geny nie sprzyjają długowieczności
Geny, które wpływają na poziom wolnych rodników i mechanizmy odpornościowe wpływają na długość życia.
gen „ wiek 1”
gen „ zegar” – u nicieni udowodniono ich działanie przedłużające życie
B: Starzenie się patologiczne, jako proces wtórny, mogą przyspieszać różne czynniki.
Mające podłoże genetyczne
° Zaburzenia procesu starzenia się - odnalezienie i modyfikacja genu odpowiedzialnego za te choroby pozwoli myśleć o próbach wydłużenia życia.
- zespół Wernera – przedwczesnego starzenia się (opisany w 1904 r.) –- zachowana zostaje kolejność faz życia, ale dożyć można najwyżej 45 lat. Za wystąpienie zespołu odpowiedzialny jest działanie recesywnego genu - który przyspiesza zegar biologiczny. Gen jest zlokalizowany na krótkim ramieniu chromosomu 8. Jego kod DNA wykazał brak enzymu helikazy - katalizatora koniecznych reakcji. Podczas podziału komórkowego dochodzi do mutacji i zniszczeń całych chromosomów, przyspieszenia zużycia telomerów
Wprawdzie enzym telomeraza uzupełnia DNA o dodatkowe telomery (znajduje się w jajach i spermie zapewniając młodość komórkom rozrodczym), udało sie go wyizolować i sklonować jego geny, niestety jego zastosowanie zapewniałoby również niesmiertelnośc komórkom nowotworowym
- zespół Hutchinsona-Gilforda – można żyć ok. 20 lat – zaledwie 30 przypadków na świecie
- progeria dziecięca sześcioletnie dzieci wyglądają jakby miały 40 albo nawet 60 lat - umierają przed 13 r. życia.
° Choroby częściej występujące w okresie starości.
- ch. nowotworowe - zaburzeniem zdolność komórek do nieograniczonej liczby podziałów
Terapia genowa może polegać na podaniu pacjentom genów pobudzających aktywność układu odpornościowego albo na wstawieniu do komórek nowotworowych takiego genu, który uczulałby te komórki na stosunkowo słabo toksyczne związki chemiczne. Celem leczenia hamowaniem angiogenezy (powstawania naczyń krwionośnych ) nowotworów. Bez angiogenezy niemożliwy jest wzrost wszystkich guzów litych (np. raka piersi, jelita grubego i płuca). Dlatego każde leczenie, które ogranicza dopływ krwi do guza, może okazać się skuteczne.
- ch. zwyrodnieniowe mózgu
Choroba Alzheimera – w 40% przypadków związana z wystepowaniem mutacji genu na chromosomie 19 kodującego apolipoproteine E 4 – białko osocza przenoszące tłuszcz, ułatwia skupianie się w mózgu amyloidu, zakłócającego pracę mózgu. Ciało bez kontroli umysłu odmawia posłuszeństwa, chaos organizacyjny skutkuje śmiercią organizmu.
Czynniki niegenetyczne (zakażenia, urazy, dieta, tryb życia , środowisko).
W kolejności zgodnej z wpływem na przyspieszenie tempa starzenia wymienić można: niewłaściwe odżywianie, promieniowanie jonizujące, stres psychiczny, nałogi i uzależnienia, brak ruchu, hałas, wibracje, skażenie środowiska życia.
Środowisko i warunki bytowania decydują o długości życia, dając nam szansę wpływu na jego jakość, a tym samym, na długość. Możemy je modelować poprzez dietę, aktywność fizyczną, odrzucenie nałogów, ale ta umiejętność zależy także od naszej motywacji i psychicznej sprawności.
II. Aspekt psychiczny starzenia się autorzy omawiają na przykładzie działania DOPAMINY która wraz innymi neuroprzekaźnikami należy do grupy substancji chemicznych działających na komórki nerwowe
- jak klucz pasujący do zamka aktywizuje działanie receptorów na powierzchni komórek nerwowych mózgu inicjując powstanie serii reakcji chemicznych pobudzających do działania, poszukiwania nowości, rozwoju zainteresowania otoczeniem, wpływa tez na poprawę apetytu.
- degeneracja komórek wytwarzających dopaminę w tzw. substancji czarnej mózgu powoduje:
° chorobę Parkinsona. której objawami jest m. inn. drżenie rąk, spowolnienie ruchowe
° zmiany osobowościowe – nadmierna powaga, stoicyzm
° brak zainteresowania otoczeniem, poszukiwaniem nowości (niski poziom wyniku w kwest. Clonigera).
Pacjenci z niedoborem dopaminy zostali określeni przez Olivera Sacksa w „ Przebudzeniach” jako zamrożeni i nieaktywni - U osób tych „ po podaniu dopaminy następowało gwałtowne przebudzenie”. Niekiedy u osób nadwrażliwych nagły dopływ substancji podrażniał receptory i rozwinęły się psychozy maniakalne i depresje.
WNIOSKI
Człowiek jest jednością psychofizyczną, gdzie dla sprawnego funkcjonowania jest konieczna dobra forma ciała i umysłu. Podczas całego życia NIEUSTANNIE ODKRYWAMY obraz samego siebie, staramy się znaleźć odpowiedź na pytanie KIM JESTEŚMY, dlatego NIKT NIE może POZNAĆ NAS LEPIEJ OD NAS SAMYCH, nikt lepiej od nas nie wie jak się czujemy.
Kluczową role w starzeniu się odgrywają GENY. W proces ten jest zaangażowanych ok. 70% genów.
Genotyp człowieka, czyli uwarunkowanie genetyczne biologicznej egzystencji, jest zdeterminowany
→ średnia długość życia wyższa od przeciętnej jest cechą osób mających długowiecznych przodków,
→ Istnieją cechy uwarunkowane genetycznie, mające wpływ na przeżywalność sędziwych ludzi.
Za takie biologiczne wskaźniki radzenia sobie z chorobą. można uznać
° zdolność adaptacji, przezwyciężania choroby, urazu i stresu,
° istnienie rezerw czynnościowych (określają, jaka część narządu wystarczy, aby nadal pełnił swoją funkcję)
→ Ciągłym marzeniem jest odkrycie eliksiru młodości. Genowe manipulacje będą mogły opóźnić jedynie rozpoczęcie procesu starzenia się.
→ Wkrótce lekarze będą mogli stosować terapię genową w przypadku chorób nowotworowych i metabolicznych
W naturze genetycznego wpływu na zachowanie tkwi zasada nieoznaczoności. Wyniki wielu doświadczeń potwierdzają fakt, że geny predysponują temperament, wpływają na inteligencję i osobowość, jednak nie decydują ostatecznie o jej rozwoju i strukturze . Ważną rolę w rozwoju osobowości pełnią osobiste marzenia i wybory dokonywane przez człowieka. Okres krzepnięcia osobowości przypada 18 –30 r.ż.
Niezmienny przez całe życie jest temperament ( odpowiada za gniew, depresje, impulsywność, nałogi), potrzeba aprobaty, ekscytacji oraz cecha tzw. unikania urazów . Słabnie natomiast potrzeba nowych wrażeń, konfliktowość.
Charakter może się poprawiać w starszym wieku, ( praca – nawyk) wzrasta wrażliwość, altruizm, uduchowienie, poczucie godności, optymizm, ale i egoizm.
Czynniki środowiska
Możemy zadbać, aby proces starzenia nie ulegał przyspieszeniu, sprawić, aby odbywał się w sposób harmonijny, abyśmy mogli jak najdłużej wieść aktywne życie, zachowując jak najdłużej sprawność i zdrowie.
|
wpływ środowiska → charakter→osobowość , zdrowie geny → temperament→osobowość, zdrowie osobowość, wiedza → wybór, stan środowiska, geny, zdrowie |
° Żyjemy dłużej, nie dlatego, że wolniej się starzejemy ale dlatego, że żyjemy inaczej:
- lepiej się odżywiamy
- korzystamy z dobrodziejstw wiedzy, medycyny ( szczepienia, antybiotyki), powszechnej opieki lekarskiej
- mamy lepsze warunki socjalne, materialne, możemy wybrać zdrowszy styl życia .
Przesunięciu – skróceniu ulega okres, w którym ludzie poważnie chorują, ulegają inwalidztwu, umierają,
° Jeżeli dłużej będziemy siebie poznawać, czy dłuższe życie będzie szczęśliwsze ? - BYĆ MOŻE USTALIĆ SIĘ DA CZEGO NIE MOŻNA ZMIENIĆ. Prawdopodobnie pojawienie się nowych technik molekularnych umożliwi w ciągu najbliższych lat przeprowadzenie dodatkowych badań w tym kierunku.
° Wyniki nowych prac badawczych mogą w każdej chwili zmienić poglądy obowiązujące w nauce.
oprac. M. Chełmecka
Bibliografia
D. Hamer, P. Copeland, Geny a charakter. Jak sobie radzić z genetycznym dziedzictwem. Warszawa 2005
A. Zych, Słownik gerontologii społecznej. Warszawa 2001